در قلب کویری ایران، شهر سمنان میزبان گنجینه‌هایی از تاریخ و فرهنگ است که هر یک داستانی از گذشته‌های دور را روایت می‌کنند. در میان این آثار، «دروازه ارگ سمنان» نه تنها یک بنای تاریخی برجسته، بلکه نمادی زنده از پایداری و هنر دوران قاجار به شمار می‌رود. این دروازه که با ارتفاعی حدود ۷ متر، تنها بازمانده ارگ حکومتی سمنان است، در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۵۸ با شماره ثبت ۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت. موقعیت استراتژیک آن در تقاطع خیابان‌های طالقانی و شیخ فضل‌الله نوری، آن را به دروازه‌ای رو به شمال شهر و نقطه مرکزی جذب گردشگران تبدیل کرده است؛ بنایی که هر ساله صدها زائر و مسافر در مسیر زیارتی امام رضا (ع) از شکوه آن عبور می‌کنند.
دروازه ارگ سمنان؛ از فرمان شاه قاجار تا نجات از تخریب
ساخت این دروازه باشکوه به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار و در جریان سفر او به مشهد صورت گرفت. گفته می‌شود شاه در بازدید خود از سمنان، نبود دروازه‌ای رسمی برای ارگ حکومتی شهر را نقطه ضعفی دانست و بلافاصله فرمان ساخت آن را صادر کرد. بهمن میرزا بهاالدوله مسئولیت اجرای این پروژه را برعهده گرفت و در نهایت، تکمیل بنا در دوره حکومت انوشیروان میرزا ضیاءالدوله در حوالی سال ۱۳۰۲ هجری قمری (۱۲۶۳ شمسی) به پایان رسید. دروازه ارگ سمنان با استفاده از مصالح بومی همچون آجر و خشت ساخته شد که هم با اقلیم کویری منطقه همخوانی داشت و هم نشان‌دهنده توانایی‌های معماری آن زمان بود.
جالب است بدانید که ارگ حکومتی سمنان در گذشته شامل ساختمان‌های متعددی نظیر تلگراف‌خانه، آب‌انبار، حمام و قراول‌خانه بود. اما با آغاز طرح‌های توسعه شهری در دوران پهلوی اول، بخش عظیمی از این مجموعه ارزشمند تخریب شد. تنها با پافشاری و همت مردم سمنان، این دروازه شمالی از تخریب نجات یافت و از آن زمان تا کنون، نامش با هویت شهر سمنان و میراث قاجار گره خورده است. این ایستادگی مردم، خود بخشی از تاریخ شفاهی این بنا را شکل می‌دهد.
معماری خیره‌کننده و کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ دروازه ارگ سمنان
دروازه ارگ سمنان شاهکاری از تلفیق قدرت و زیبایی در هنر معماری ایرانی است. بدنه اصلی آن از آجرهای ضخیم و مستحکم ساخته شده و در قسمت بالایی، شش مناره تزئینی کوچک، ریتمی چشم‌نواز به نما بخشیده‌اند. آنچه بیش از همه چشم‌ها را به خود خیره می‌کند، کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ این بناست که با قاب‌های آجری در هم تنیده‌اند و با رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای، داستان‌ها و نقوش بی‌نظیری را به نمایش می‌گذارند.
در مرکز نمای شمالی دروازه ارگ سمنان، تصویری خیال‌انگیز و پرشکوه از نبرد حماسی رستم و دیو سپید دیده می‌شود؛ نگاره‌ای الهام‌گرفته از شاهنامه فردوسی که روح اسطوره‌ای و ملی ایران را بازتاب می‌دهد. در مقابل، نمای جنوبی مزین به تخته کاشی‌هایی با خطوط نستعلیق است که اشعار خوشنویسی‌شده‌ای را بر زمینه فیروزه‌ای نقش زده‌اند. این تفاوت هنرمندانه میان نقوش حماسی شمال و خطوط عارفانه جنوب، تضادی دلنشین میان تصویر و نوشتار ایجاد می‌کند. همچنین، درهای چوبی قطور و گل‌میخ‌های فلزی باقی‌مانده، هنوز هم یادآور اصالت و کارکرد دفاعی این بنا در گذشته‌اند. این جزئیات در کنار هم، دروازه ارگ سمنان را به اثری بی‌بدیل در معماری قاجار و مهندسی بومی مناطق کویری تبدیل کرده است.
دسترسی به دروازه ارگ سمنان؛ راهنمای جامع سفر و بازدید
دروازه ارگ سمنان با موقعیتی مرکزی و دسترسی آسان، یکی از مقاصد اصلی گردشگران در این شهر محسوب می‌شود. این بنا درست در قلب شهر سمنان، در مجاورت میدان ارگ و در تقاطع خیابان‌های طالقانی و شیخ فضل‌الله نوری قرار دارد.
برای رسیدن به دروازه ارگ سمنان از شهرهای مختلف، می‌توانید از مسیرهای زیر استفاده کنید:
تهران: فاصله حدود ۲۲۲ کیلومتر با ۳ ساعت رانندگی در اتوبان خراسان. این مسیر مستقیم و راحت، فرصتی برای توقف کوتاه و لذت بردن از زیبایی‌های سمنان فراهم می‌آورد.
دامغان: با تنها ۵۸ کیلومتر فاصله و ۴۰ دقیقه رانندگی در جاده آسفالته شرق سمنان، به راحتی قابل دسترسی است.
شاهرود: در فاصله ۱۸۰ کیلومتری سمنان قرار دارد که حدود ۲.۵ ساعت رانندگی در مسیری ترکیبی از جنگل و کویر را شامل می‌شود.
مشهد: برای زائران امام رضا (ع) که از غرب کشور می‌آیند، سمنان توقفگاهی دلپذیر است. فاصله ۶۵۰ کیلومتری و ۸ ساعت رانندگی تا مشهد، این دروازه را به یکی از جاذبه‌های مسیر تبدیل کرده است.
دسترسی به دروازه از طریق خودروی شخصی، تاکسی و اتوبوس شهری نیز به راحتی امکان‌پذیر است. بازدید از این دروازه فرصتی طلایی برای عکاسی از کاشی‌های درخشان آن، به ویژه در نور عصرگاهی، خواهد بود.
رازهای پنهان و چالش‌های مرمت دروازه ارگ سمنان
دروازه ارگ سمنان همچون بسیاری از بناهای تاریخی، رازهایی در دل خود نهفته دارد که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. یکی از نکات کمتر شنیده‌شده و جذاب درباره این بنا، وجود یک راه زیرزمینی است که گمان می‌رود در گذشته، دروازه ارگ را به خانه کلانتر (عمارت بادگیر) متصل می‌کرده است. این مسیر مخفی، که به اندازه کافی بزرگ بود تا دو نفر بتوانند به صورت ایستاده از آن عبور کنند، برای جابجایی نیروهای نگهبان و فرماندهان در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ ساختاری که در کمتر بنای قاجاری می‌توان مشابه آن را یافت و نشان از نبوغ مهندسی آن دوران دارد.
علاوه بر این، کارشناسان مرمت در سالیان اخیر با چالش‌های جدی در حفظ این اثر تاریخی روبرو بوده‌اند. تابش شدید آفتاب کویری و اختلاف حرارتی بالای شبانه‌روز، آسیب‌های قابل توجهی به کاشی‌های هفت‌رنگ وارد کرده است. به منظور مقابله با این پدیده، در پروژه‌های مرمتی اخیر، یک سیستم نورپردازی شبانه طراحی و اجرا شد. این سیستم نه تنها به زیبایی بصری دروازه ارگ سمنان در شب می‌افزاید، بلکه با کنترل دقیق حرارت، فشار وارده بر سطح لعاب کاشی‌ها را کاهش می‌دهد. این رویکرد علمی و فنی در حفاظت، می‌تواند الگویی ارزشمند برای مرمت و نگهداری پایدار سایر بناهای تاریخی مشابه در مناطق کویری باشد.
تجربه کامل بازدید از دروازه ارگ سمنان؛ از جاذبه‌های اطراف تا عکاسی حرفه‌ای
بازدید از دروازه ارگ سمنان فرصتی است برای غرق شدن در تاریخ. برای تکمیل تجربه گردشگری خود، می‌توانید از جاذبه‌های تاریخی متعددی که در چند قدمی میدان ارگ و در نزدیکی این دروازه قرار دارند، دیدن کنید. این اماکن شامل:
حمام پهنه و موزه گرمابه سمنان
موزه مهر و سکه کومش
خانه تاریخی طاهری
عمارت امیر و باغ بزرگ آن
برای بازدید کامل از این مجموعه و دروازه ارگ سمنان، یک نیم‌روز کافی خواهد بود.
برای علاقه‌مندان به عکاسی، بهترین زمان برای ثبت تصاویری خاطره‌انگیز از این بنا، غروب تا ساعات اولیه شب است. در این زمان، نورافکن‌های زاویه‌دار، نقوش “رستم و دیو سپید” را به شکلی خیره‌کننده برجسته می‌کنند. توصیه می‌شود برای کاهش بازتاب نور از لعاب کاشی‌ها و ثبت رنگ‌های لاجوردی به صورت طبیعی‌تر، از فیلتر پلاریزه (Polarizer) استفاده کنید. این ترفند کوچک می‌تواند تفاوت چشمگیری در کیفیت عکس‌های شما ایجاد کند.
دروازه ارگ سمنان بیش از یک بنای تاریخی، پاسدار هویت و نماد مقاومت یک شهر است. این دروازه، با همان شکوه و صلابت قرن نوزدهم، همچنان در مرکز سمنان استوار ایستاده است. نقش رستم روی کاشی‌هایش نمادی از ایستادگی و زیبایی بوده و خطوط نستعلیق نمای جنوبی، روح ادب و هنر ایرانی را زنده نگه می‌دارد. این اثر بار دیگر به ما یادآور می‌شود که چگونه هنر و معماری سنتی، قادر است روایتگر تاریخ پر افتخار و غرور ملی باشد. هر رهگذر با نگاهی به این بنا، نه تنها یک اثر تاریخی، بلکه داستانی از گذشته را در ذهن خود زنده می‌کند. حفظ و مرمت دروازه ارگ سمنان، در حقیقت حفظ حافظه جمعی شهر سمنان است؛ شهری که دروازه‌اش، همچنان به سوی تاریخ و آینده گشوده است.
مطالب مرتبط
