حمام عشقعلی قم، بنایی کهن از دوران اواخر قاجار، همچنان در قلب شهر قم به عنوان یکی از آثار ملی ایران خودنمایی می‌کند. این حمام تاریخی که در ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۰۷۸ به فهرست میراث ملی پیوست، روایتی زنده از سبک زندگی، فرهنگ و معماری دوران خود است و اهمیت ویژه‌ای در شناخت پیشینه این شهر مذهبی ایفا می‌کند.
جلوه‌ای از معماری قاجار در قلب قم: حمام عشقعلی
این اثر باشکوه در خیابان انقلاب، کوچه عشقعلی شهر قم واقع شده است. معماری حمام عشقعلی، نمونه‌ای بارز از کاربری عمومی و مهندسی بناهای دوران قاجار است. در گذشته، این حمام با امکانات کامل و مجزا برای بخش‌های زنانه و مردانه طراحی شده بود که نشان‌دهنده توجه به تفکیک جنسیتی و ارائه خدمات بهداشتی جامع در آن دوران است. این ساختار پیچیده، تنها یک مکان برای شست‌وشو نبوده، بلکه مرکزی برای تبادلات اجتماعی و استراحت نیز به شمار می‌رفت.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد حمام عشقعلی و هویت فرهنگی آن
یکی از جذاب‌ترین عناصر حمام عشقعلی، سردر ورودی آن است که با آجرهای لعاب‌دار به زیبایی تزئین شده است. این هنر آجرکاری، که از مشخصه‌های معماری ایرانی به‌ویژه در دوران قاجار محسوب می‌شود، جلوه‌ای خاص به بنا بخشیده است. نکته قابل توجه دیگر، وجود طرحی شبیه به عبارت مقدس “بسم الله الرحمن الرحیم” بر روی کاشی ورودی است که نشان‌دهنده آمیختگی هنر، مذهب و فرهنگ در فضاهای عمومی آن زمان است.
نقش حمام‌ها در جامعه قاجاری: حمام‌های عمومی مانند حمام عشقعلی، فراتر از مکانی برای نظافت، پاتوق‌های اجتماعی مهمی بودند که در آن‌ها اخبار رد و بدل می‌شد، قراردادها بسته می‌شد و حتی مراسم سنتی مانند حنابندان برگزار می‌گردید.
هنر و مذهب در معماری: وجود نقوش مذهبی و تزئینات دقیق، نشان‌دهنده احترام به پاکیزگی و آراستگی در فرهنگ اسلامی و ایرانی است که در طراحی این فضاها لحاظ می‌شد و حمام عشقعلی قم نیز از این قاعده مستثنی نیست.
جایگاه حمام‌های تاریخی در بافت شهری قم و اهمیت حفظ آن‌ها
شهر قم با قدمتی دیرینه و جایگاه ویژه مذهبی، دارای آثار تاریخی متعددی است که هر یک گواهی بر دوره‌های مختلف تاریخی ایران هستند. حمام‌های عمومی نظیر حمام عشقعلی، بخشی جدایی‌ناپذیر از بافت شهری قدیم و معماری شهری قم محسوب می‌شوند. حفظ و مرمت این بناها نه تنها به معنای صیانت از یک اثر مادی است، بلکه به منزله حفظ حافظه تاریخی یک شهر و نسل‌های آینده است. مرمت و احیای این گونه اماکن می‌تواند علاوه بر حفظ هویت، زمینه را برای توسعه گردشگری فرهنگی و آشنایی بیشتر با آداب و رسوم گذشته فراهم آورد. با توجه به ظرفیت‌های بالای گردشگری در قم، احیای حمام عشقعلی می‌تواند آن را به یک جاذبه فرهنگی-تاریخی فعال تبدیل کند؛ مکانی که هم ارزش‌های معماری خود را به نمایش بگذارد و هم کاربری‌های نوین فرهنگی مانند موزه یا نگارخانه را در خود جای دهد.
حمام عشقعلی قم، تنها یک بنای قدیمی نیست؛ بلکه بخشی از روح و هویت تاریخی شهر قم است که با هر آجر و کاشی خود، داستانی از گذشته را نجوا می‌کند. توجه به این میراث ارزشمند، گامی مهم در راستای حفظ فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم خواهد بود.
مطالب مرتبط
